“Талоқ” сўзи луғатда “бўшатиш”, “қўйиш” деган маъноларни, шаръий истилоҳда эса эр-хотин ўртасидаги “никоҳ аҳдини бузиш” маъносини англатади. Ислом шариати таълимотида гарчи баъзи ҳолатларда талоқ қилишга ижозат берилган бўлса-да, лекин ҳар қандай ҳолатда ҳам талоқ айтишни Аллоҳ ёқтирмаслиги келтирилган. Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ: “Ҳалол нарсалар ичида Аллоҳга ёқимсизи талоқдир”, деб марҳамат қилганлар. Демак, Аллоҳ таоло “талоқ” лафзининг ишлатилишини, оилаларнинг бузилиб, пароканда бўлишини хоҳламайди. Шунинг учун Қуръони каримда ҳар қандай ҳолатда ҳам никоҳни сақлаб қолишга, оилани бузмасликка буюриб, “Агар уларни ёмон кўрсаларингиз (билиб қўйингки), балки сизлар ёмон кўрган нарсада Аллоҳ (сизлар учун) кўпгина яхшилик пайдо қилиши мумкин”, деган (“Нисо” сураси, 19-оят). “Талоқ” сўзи тилга олинган вақтда Аллоҳнинг Арши ларзага келиши ҳақида ҳам ҳадиси шарифларда айтилган.
“Талоқ” сўзининг маъносини тушунмасдан, уни ҳуда-беҳудага айтавериш гуноҳ саналиши билан бирга, ёшларимиз шуни яхши билсинларки, ҳар қандай ҳолатда айтилган талоқ шариатда эътиборга олинади. Пайғамбаримиз “Уч нарсанинг жиддийси ҳам жиддий, ҳазили ҳам жиддий: талоқ, никоҳ ва итоқ (яъни қул озод қилиш)”, деганлар. Мазкур ҳадиснинг мазмунига қараганда, талоқ масаласида ҳазил қилиш ярамайди.
Маълумки, эркак киши аёл кишига қараганда табиатан босиқ, мулоҳазали, жаҳли чиққанда ўзини тута оладиган бўлгани боис, талоқ бериш ҳуқуқи эрга берилган. Қуръони каримда бунга: “...Никоҳ ўз ихтиёрида бўлган киши...”, деб ишора қилинган (“Бақара” сураси, 237-оят). Албатта, оила бошлиғи бўлиш, ўз қарамоғидагиларни нафақа билан таъминлаш, оиланинг шаънини сақлаш эркаклар учун ҳам шарафли, ҳам масъулиятли бурчдир. Шундай экан, эркаклар ўз ҳуқуқларини суиистеъмол қилмасликлари, ажралиш ниятлари бўлмаган тақдирда ҳам “талоқ” сўзини айтмасликлари лозим.
Тилга эрк бериб, “талоқ” сўзини айтиш номаъқул ишлардан бўлиб, уни айтган киши Раҳмоннинг ғазабини келтирган, шайтонни хурсанд қилган бўлади. Ривоятларда айтилишича, ҳар тонгда шайтон ўз малайларини одамлар орасига юбориб, куннинг охирида уларнинг кун бўйи нима иш қилганлари бўйича ҳисобот олар экан. Шундай кунларнинг бирида малайлардан бири “Мен бугун икки дўст орасида низо чиқариб, уларни бир-бирига қайраб, душманга айлантирдим”, дебди. Бошқаси “Мен ака-укани юзкўрмас қилиб юбордим”, дебди. Учинчиси “Мен эса икки кишини уруштирдим, оқибатда бири иккинчисини ўлдирди”, дебди. Шу тариқа ҳаммалари ўз қилмишларини айтиб беришибди. Шунда шайтон уларга “Сенлар мақтанишга арзигулик ҳеч қанақа иш қилмабсанлар”, дебди. Шу вақт малайлардан бири “Мен бугун тинч-тотув яшаётган бир оиладаги эр-хотиннинг орасига тушиб, эрни хотинга қайраб, унга “талоқ” сўзини айттирдим”, дебди. Шунда шайтон “ҳаммасидан ҳам сенинг ишинг мақтовга лойиқ бўлибди”, деб унга иззат-икром кўрсатган экан.
Демак, бу айтилганлардан шундай хулоса қилиш мумкинки, талоқ исломда Аллоҳ ҳалол қилган, аммо ўзи ёқтирмайдиган амалдир. Буни чуқур англаш, бу амалнинг риоясини билмоқлик барчамизга ҳам фарз, ҳам қарздир.
Раҳматуллоҳ САЙФУДДИНОВ, Тошкент ислом институти ўқитувчиси
