Дарҳақиқат, шундай. Ёзилишича, “Бу қабр Амир Аъзам Амир Саййид Бараканинг ўғли марҳум ва мағфур Амир Саййид Шамсиддин Ҳайдарникидир”. Қабртошнинг жануб томонида эса “Саййидлар Султони, иззат ва каромат манбаи Амир Саййид Шамсиддин Ҳайдар ал-Ҳусайни ан-Насафий шаввал ойининг йигирманчи жумъа куни (ҳижрий) 877 (милодий 1473) йилда вафот этди”, деган битиклар мавжуд. Қабртошдаги матнга кўра, Амир Саййид Шамсиддин Ҳайдар Соҳибқирон Амир Темурнинг пири Саййид Бараканинг ўғлидир.
Манбалардан маълумки, Амир Аъзам Саййид Барака пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.)нинг авлодларидан бўлган. У ҳукмдор буйруғи билан Маккадан Балхга вақф ишлари бўйича келади. Аммо Балх ҳукмдори Амир Ҳусайн унга нисбатан яхши муомалада бўлмайди. Шундан сўнг Саййид Барака Термизга бориб, шу ерда яшаб қолади. Ана шу вақтда Соҳибқирон Амир Темур Термизга боради ва у зот билан учрашади. Бу учрашувда Саййид Барака Соҳибқирон Амир Темурга байроқ ва ноғора беради. Бу салтанат, шоҳлик белгиси эди. Бу ҳақда Шарафиддин Али Яздий ўзининг “Зафарнома” асарида: “Ҳазрат Соҳибқирон Бева (Термиздан 20 километр узоқликдаги қишлоқ) мавзеъидаким, Термиздин уч йиғоч бери эрди, тушти, ул ерда ҳазрат олийжаноб, нақобаттоб, муртазои Аъзам, Акрам, Саййид Баракаким, Макканинг шарифларидин эрди ва ул маҳалда ер юзининг содотлариға акрам ва ашрафи эрди, ул ерда ҳазрат Соҳибқирон қошига табла ва аламким, салтанатнинг аломати турур, ўзи била келтуруб, пешкаш қилди ва муборак тилини очиб шаҳаншоҳлик муждасин берди”, деб ёзади.
Биламизки, Соҳибқирон Амир Темур ҳар ишда кенгаш, маслаҳатга алоҳида эътибор қаратган. Шамсуддин Мир Кулол Фахурий, Зайниддин Абу Бакр Тайободий, Бобо Сангу, Хожа Боязид, Шоҳ Неъматуллоҳ валий Кирмоний, Хожа Исҳоқ Хутталоний, Мавлоно Туркий, Фазлуллоҳ Хуруфий каби пиру устозлари қаторида Сайид Бараканинг ҳам қимматли маслаҳатларига доим риоя этган. Соҳибқирон Амир Темур бу пирларидан мактублар олиб турган, уларни ўз юришларида бирга олиб юрган ҳамда уларнинг дуоларидан илҳомланган. Ана шу пирлар орасида Саййид Барака Соҳибқирон Амир Темур ҳаётида муҳим ўрин тутган. Бу ҳақда Шарафиддин Али Яздий “Зафарнома” асарида шундай ёзади:
“Муқаддам шариф (Амир Темур) саййидни бағоят азиз тутиб, анчаким шарт таъзим турур, сидқ ва ихлосдин бажой келдурди. Ул ҳазрат Соҳибқирон (Амир Темур) била дўстлиқ қилиб андоқ бўлдиким, муддати ҳаётида давлат белгиси андин айрилмади ва вафот бўлғондин сўнг иккаласи бир ерда ёттилар”.
Манбаларда қайд этилишича, Амир Аъзам Саййид Барака Самарқанд ва Андхўйда яшаган, 1404 йилда вафот этган ва Андхўй вилоятида дафн қилинган. Амир Темурнинг васиятига кўра, Шоҳруҳ Мирзо Саййид Бараканинг хокини Самарқандга олиб келади ва Амир Темур мақбарасида дафн қилади.
Мана шундай мақомга эга бўлган Амир Аъзам Саййид Бараканинг ўғли Амир Шамсиддин Мир Ҳайдар ҳисобланади. Юқорида тилга олганимиз - қабртошдаги битиклар Амир Шамсиддин Мир Ҳайдар ҳақидадир.
Ҳазрати Амир Саййид Шамсиддин Ҳайдар қабртошида битилган ҳижрий 877 (милодий 1473) йил Мовароуннаҳрда Амир Темур ўғли Мироншоҳнинг набираси Султон Аҳмад Мирзо ҳукмронлик қилган йилларга тўғри келади. Темурийлар томонидан қўйилган бу қабртош Амир Аъзам Саййид Барака ва унинг ўғлига нисбатан кўрсатилган эҳтиромни англатиши билан бирга у бугунги кунда бизга Амир Саййид Шамсиддин Ҳайдарнинг ким эканлигидан дарак берувчи ноёб тарихий ёдгорлик ҳамдир.
Руҳиддин АКБАРОВ
