Эртакларда ғорда яширилган ёки дарахт остига кўмилган хазинани топиб олиш тасвирлари кўп учрайди. Реал ҳаётда ҳам бундай воқеалар бўлиб туриши эҳтимол. Бинобарин, ўтмишда мулкдорлар қимматбаҳо буюмлари, олтин тангаларини пинҳон жойларда яшириш, ерга кўмиш каби жайдари сақлаш усулларидан кенг фойдаланишган. Уларнинг қанчаси яна хожасига насиб этгани ёки ўша ерда қолиб кетгани эса номаълум.
Кўпчилик орзу қилганидек, бугун ўша нарсалар топиб олинса, уларга ким эгалик қилади?
Амалдаги қонунчиликка кўра, эгаси аниқланиши мумкин бўлмаган ёки қонунга биноан ҳуқуқларини йўқотган хазина, яъни ерга кўмилган ёки бошқача усулда яширилган пул ёхуд қимматбаҳо буюмлар хазина яшириб қўйилган мол-мулк (ер участкаси, иморат ва шу кабилар) мулкдори бўлган шахс ва хазинани топган шахс мулкига, агар улар ўртасидаги келишувга мувофиқ бошқача тартиб белгиланган бўлмаса, тенг улушларда ўтади.
Хазина у яшириб қўйилган ер участкаси ёки бошқа мол-мулк эгасининг розилигисиз қазишма ишларини олиб борган ёки бойлик қидирган шахс томонидан топилган тақдирда, бу хазина у топилган ер участкаси ёки бошқа мол-мулкнинг эгасига топширилиши керак.
Моддий маданий мерос объектлари жумласига кирадиган ашёлардан иборат хазина топилган тақдирда, улар давлат мулкига топширилиши керак. Бунда хазина яшириб қўйилган ер участкаси ёки бошқа мол-мулкнинг эгаси ва хазинани топган шахс биргаликда хазина қийматининг эллик фоизи миқдорида мукофот олиш ҳуқуқига эгадирлар. Агар улар ўртасидаги келишувда бошқача тартиб белгиланган бўлмаса, мукофот бу шахслар ўртасида тенг улушларда тақсимланади.
Бундай хазинани у яшириб қўйилган мол-мулк эгасининг розилигисиз қазишма ишларини олиб борган ёки бойлик қидирган шахс топиб олса, бу шахсга мукофот тўланмайди ва хазина батамом мулкдорнинг ихтиёрига ўтади. Яъни топилган моддий маданий мерос объектлари жумласига кирадиган ашёлардан иборат хазинани мулкдор (ер участкаси ёки бошқа мол-мулкнинг эгаси) давлатга топшириб, тегишли мукофотни олиш ҳуқуқига эга бўлади.
Хазина топиш учун қазишма ва қидирув ишларини олиб бориш меҳнат ёки хизмат вазифаларига кирадиган шахсларга нисбатан ушбу тартиб-қоидалар қўлланилмайди.
